سازمان های مردم نهاد به چه سازمانی هایی می گویند؟
سازمان های مردم نهاد (Non-Governmental Organization or NGO) و خیریه‌ها (Charities) که به اختصار «سمن» نامیده می شوند، به اجتماع داوطلبانه و ارادی گروهی از افراد گفته می شود که در راستای تحقق یک ماموریت اجتماعی فعالیت نموده و مستقل از دولت می باشند.
مطابق تعریف بانک جهانی «سازمان مردم نهاد» سازمانی خصوصی است که به دنبال فعالیت هایی در جهت کاهش آلام، ارتقای منافع محرومان، حفاظت از محیط زیست، تامین خدمات اجتماعی اساسی، یا برعهده گرفتن توسعه اجتماعی است. گستره فعالیت این سازمان ها در سطوح اجتماعی، ملی و بین‌المللی و برای خدمت به یک هدف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی و به طور کلی اهداف بشردوستانه می‌باشد.
بنابراین ویژگی اصلی سازمان های مردم نهاد در غیر دولتی بودن آنها است؛ به عبارت دیگر سازمان باید کاملا داوطلبانه بوده و هیچگونه وابستگی مالی و اداری به دولت نداشته باشد تا بتوان آن را سازمانی مردم نهاد نامید. البته ناگفته نماند که سازمان های مردم نهاد باید در محدوده قوانین کشوری که در آن فعالیت می کنند، عمل نمایند.
چه تفاوتی بین سازمان های مردم نهاد و موسسات خیریه وجود دارد؟
سازمان های مردم نهاد همانند موسسات خیره به صورت غیرانتفاعی فعالیت می کنند.؛ اما بر خلاف خیریه‌ها می‌توانند در سطح جامعه، ملی یا بین‌المللی برای طیف وسیعی از اهداف اجتماعی یا سیاسی مانند محیط زیست، حفاظت از حیات وحش یا اهداف بشردوستانه فعالیت کنند؛ درحالی که گستره فعالیت موسسات خیریه غالبا ملی و داخلی می باشد.
از سوی دیگر اهداف موسسات باید در دسته‌هایی قرار گیرند که طبق قانون خیریه تلقی می شوند. برخی از نمونه‌های این موارد عبارتند از: رهایی از فقر، پیشرفت هنر، کمک به افراد مبتلا به بیماری‌هایی مانند سرطان، یا سایر فعالیت‌های سودمند عمومی؛ اما فعالیت‌های یک سازمان مردم نهاد محدود به فعالیت‌های اقتصادی نبوده و هر نوع فعالیت عام‌المنفعه را در بر می‌گیرد.
سازمان های مردم نهاد چه ویزگی هایی دارند؟
غیر انتفاعی اند: یک سازمان مردم نهاد برای کسب سود و منافع اقتصادی فعالیت نمی‌کند. حتی در صورتی که یک سازمان مردم نهاد فعالیت‌های درآمدزایی انجام دهد، سود به دست آمده نباید بین اعضای هیئت مدیره تقسیم شود؛ بلکه باید برای گسترش بیشتر فعالیت های سازمان استفاده شود.
ارزش آفرین اند: یک سازمان مردم نهاد باید به یک علت اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی یا سیاسی بپردازد و باید در جهت خیر عمومی تلاش کند و سعی در گسترش اندیشه‌های خیرخواهانه داشته باشد. آنها نه تنها یک سازمان خیریه هستند، بلکه بر روی فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کار می‌کنند.
داوطلبانه ایجاد می شوند: سازمان‌های مردم نهاد انجمن‌های داوطلبانه هستند. آنها توسط گروهی از داوطلبان همفکر تشکیل شده‌اند که برای رسیدگی به یک موضوع مشترک گرد هم آمده‌اند.
ثبت قانونی شده‌اند: اگرچه ممکن است سازمان‌های مردم نهاد ثبت نشده‌ای وجود داشته باشند که به هر دلیلی کار می‌کنند، اما در اکثر کشورها ثبت قانونی یک سازمان مردم نهاد الزامی است و بر اساس آن این سازمان‌ها به ثبت می‌رسند و از شخصیت حقوقی مستقل برخوردار می‌شوند. علاوه بر این، فقط سازمان‌های مردم نهاد ثبت شده قانونی می‌توانند به کمک‌های مالی رسمی دسترسی داشته باشند.
انواع سازمان های مردم نهاد:
سازمان های مردم نهاد را می توان بر اساس معیار هدف از شکل‌گیری و یا گستره فعالیت به چند دسته طبقه‌بندی کرد.
اهداف:
خیریه‌ها: گاهی هدف یک سازمان مردم نهاد حمایت از اقشار ضعیف جامعه می باشد و در قالب فعالیت‌هایی نظیر رفع نیازهای فقرا، توزیع غذا، پوشاک یا دارو، مقابله با بیماری، تأمین مسکن، حمل‌ونقل، مدارس و غیره بروز و ظهور می یابد.
نهاد‌های خدماتی: برخی سازمان‌های مردم نهاد ارائه کننده خدماتی مانند خدمات بهداشتی، برنامه‌ریزی خانواده یا خدمات آموزشی است که در آن برنامه توسط سازمان غیردولتی طراحی شده و انتظار می‌رود مردم در اجرای آن و در دریافت خدمات مشارکت داشته باشند.
سمن‌های حمایتی و توانمندساز: با پروژه‌های خودیاری مشخص می شود که در آن مردم محلی به ویژه در اجرای یک پروژه با مشارکت پول نقد، ابزار، زمین، مواد، نیروی‌کار و غیره د‌رگیر می‌شوند. مراحل برنامه‌ریزی و اجرا تعاونی‌ها اغلب جهت‌گیری مشارکتی دارند.
سمن‌های آموزشی و فرهنگی: هدف این دسته از سازمان‌ها کمک به افراد آسیب پذیر جامعه است تا درک واضح‌تری از عوامل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مؤثر بر زندگی آنها ایجاد کنند و آگاهی آنها را از قدرت بالقوه خود برای کنترل زندگی خود تقویت کنند. :
چگونه یک سازمان مردم نهاد ایجاد می‌شود؟
برای تشکیل سازمان مردم نهاد ابتدا باید هدف سازمان مدنظر مشخص شود. سپس بایستی که هیئت مدیره‌ای متشکل از افراد دغدغه‌مند در آن حوزه تشکیل شود؛ زیرا اگرچه یک سازمان مردم نهاد یک سازمان خیریه است، اما برای موفقیت باید به عنوان یک کسب و کار، با اهداف و پارامترهای مالی به وضوح تعریف شده، اداره شود. و بدین منظور بایستی که متخصصانی توانمند و با تخصص در مدیریت، مسائل حقوقی، جذب سرمایه، منابع انسانی و فناوری، جذب یا استخدام گردند.
بدیهی است که نام سازمان باید مرتبط با اهداف سازمان بوده و شمایی کلی از ساختار و چیدمان سازمان ارائه دهد. مرحله بعدی پیش نویس اساسنامه است که شرح حقوقی سازمان را ارائه می دهد و به هیئت مدیره قدرت می دهد. نام سازمان، هدف و مأموریت آن، بیانیه‌ای که وضعیت غیرانتفاعی آن را اعلام می کند، محل استقرار آن، تعداد اعضای هیئت مدیره و اسامی آنها، میزان مسئولیت شخصی، اینکه آیا سازمان مردم نهاد دارای سهام سرمایه است یا خیر و نیز مدت زمانی که انتظار می رود سازمان مردم نهاد کار کند، همگی در اساسنامه مشخص می گردد. لذا تخصص حقوقی اعضای سازمان و نیز استخدام خبره‌ی حقوقی از اهم مسائل سازمان می‌باشد تا ثبت سازمان غیردولتی، ثبت اساسنامه، تشکیل گزارش، رسیدگی به مسائل مالیاتی، و تضمین مجوزها همگی توسط وی انجام گیرد.
آیین‌نامه سازمان اطلاعاتی مانند هدف یا مأموریت، دفتر ثبت سازمان، اعضا، شرایط و مدت عضویت، اندازه هیئت مدیره و مسئولیت‌های آن، نحوه برگزاری جلسات هیئت مدیره، ساختار کمیته و وظایف بازرسی را بیان می کند.
نقش شرکت بازرسی بین‌المللی در ارزیابی سازمان های مردم نهاد:
(formerly Société Générale de Surveillance – Society of Surveillanc –SGS)
با افزایش تعداد و فعالیت موسسات خیریه و سازمان‌های مردم نهاد انتظارات جامعه از آنها علی‌الخصوص در زمینه داشتن شفافیت عملکردی روبه افزایش است. بر این اساس شرکت بازرسی بین المللی (SGS) سرویسی طراحی و ارائه نموده است که موسسات خیریه و سایر سازمان‌های غیردولتی را در زمینه شفافیت عملکردی بررسی و ارزیابی می‌نماید و در نهایت مطابق با استانداردهای بین‌المللی نشان کیفیت یا گواهی ارزیابی(SGS) برای آنها صادر می‌کند. این سازوکار به سازمان ها این قدرت را می‌دهد تا خطرات و نقاط ضعف را شناسایی کرده و سعی بر اصلاح آنها کنند. چنین سازوکاری برای هر سازمانی که آرزو دارد از طریق استفاده شفاف، کارآمد و مؤثر از تأمین مالی به تأثیری طولانی مدت دست یابد، بسیار مهم است.
